Raz do roku Kościół prawosławny w Polsce celebruje wyjątkową liturgię według zapomnianego rytu. Trochę historii.
Tradycja Kościoła przypisuje autorstwo Liturgii św. Jakuba pierwszemu biskupowi Jerozolimy - apostołowi Jakubowi bratu Pańskiemu. Współcześni liturgiści w większości przyjmują granice powstania Liturgii na koniec IV i początek V wieku. Przyjęcie tej granicy nie wyklucza jednak możliwości, że niektóre modlitwy i gest sięgają czasów apostolskich. Liturgia św. Jakuba jest pochodzenia jerozolimskiego, zaś spośród wszystkich obecnie sprawowanych w Kościele prawosławnym Liturgii swoim rytem najbardziej nawiązuje do rytów nabożeństw starotestamentowych.
Boska Liturgia Świętego Jakuba Apostoła rozpoczyna się Liturgią katechumenów. Obecne w niej są m.in. czytania: Starego Testamentu (proroctwa Izajasza), Dziejów Apostolskich i Ewangelii. Po Liturgii katechumenów następuje Liturgia wiernych, rozpoczynająca się Proskomidią. Podczas przeniesienia Świętych Darów chór śpiewa modlitwę: „Niechaj milczy wszelkie ciało, niech stoi z bojaźnią i drżeniem i nie myśli o niczym co ziemskie. Oto Król królów i Pan panujących przychodzi złożyć Siebie w ofierze i dać na pokarm wiernych. Poprzedzają zaś Go chóry Aniołów, ze wszelką Władzą i Potęgą, wielooczni Cherubini i sześcioskrzydli Serafini, zakrywający oblicza i śpiewający pieśń: Alleluja, Alleluja, Alleluja.” Na Liturgię wiernych składają się ponad to: Symbol Wiary, Pocałunek pokoju – Modlitwa skłonienia głów, Modlitwy przygotowawcze, Anafora, Modlitwa Pańska, Modlitwa skłonienia głów, Przygotowanie do komunii – Komunia (udzielana w dwóch postaciach osobno Ciało Chrystusa i Krew Chrystusa), Dziękczynienie, Modlitwa skłonienia głów – Rozesłanie, Modlitwy w diakonikonie.
Liturgia św. Jakuba jest i była sprawowana w różnych językach. Do naszych czasów zachowała się w wersji greckiej, syryjskiej, gruzińskiej, ormiańskiej, słowiańskiej i etiopskiej. Jej sprawowanie w Kościele prawosławnym utrzymało się do czasów patriarchy Konstantynopola Teodora Balsamona. W 1203 roku orzekł on, w porozumieniu z cesarzem i synodem konstantynopolitańskim, że sprawowanie Liturgii św. Marka Apostoła jest „niekanoniczne” powołując się na zwyczaje Konstantynopola, w którym powszechnie sprawowano wówczas dwie Liturgie – św. Jana Chryzostoma i św. Bazylego Wielkiego. Decyzję tą rozciągnięto także na Liturgię św. Jakuba. Liturgia św. Marka Apostoła zachowała się w Kościele koptyjskim.
Obecnie Boska Liturgia św. Jakuba Apostoła jest celebrowana w prawosławnych Kościołach greckojęzycznych Bliskiego Wschodu w święto Apostoła 23 października/5 listopada oraz niedzielę po Bożym Narodzeniu. W Patriarchacie Jerozolimskim ponadto jest sprawowana w niedziele Wielkiego Postu, w Wielki Czwartek i w Wielką Sobotę. W pozostałych Kościołach prawosławnych, w tym w PAKP, Liturgia św. Jakuba jest celebrowana raz w roku – 23 października/5 listopada.
[„Liturgie Kościoła prawosławnego”, tłum. H. Paprocki, Wyd. „M”, Kraków 2003]
